Futbol ve matematik
"Uzaktan atılan bir şut kaleciden geri dönüyor. Kaleci yerde ve kale boş. Arkadan yetişen diğer rakip bir futbolcu topa vuruyor ve boş kale yerine topu dışarı atıyor..." Maçı anlatan arkadaşlarımız, maçı izleyen binlerce kişi ile birlikte aynı fikirde: "Topa son vuran oyuncu, zoru başardı. Boş kaleye topu kolayca atmak varken, zoru başararak topu dışarı atıyor ve böylece golü kaçırıyor..." İlk anda, duygusal ve dolayısıyla olayı soyutlayamamanın şoku ile insanlar "haklı", yani
yorumlarında yanılmamış görülebilirler.
İsterseniz olayı biraz soyutlayalım ve sonra tekrar somutlayarak çıkabilecek bir sonuç denemesi yapalım. Topun kaleciden geri dönmesinden başlayalım. Top belirli bir kuvvetle kaleciye çarpıp geri gelirken üç tür hareket yapar. 1) Ötelenir, yani yol alır, 2) ekseni etrafında döner ve 3) titreşir. Buna bağlı olarak bileşke bir kuvvetin etkisi ile belirlenmiş bir yönde hareket eder. Karşıdan topun üzerine gelen futbolcu ayağını öyle bir yönde kaldırmalı
ve topa öyle bir yönde vurmalıdır ki, topun geliş kuvveti ile futbolcunun topa vurduğu darbenin bileşkesi, topu, kale direklerinin belirlediği alan yönünde olmalı ve
kalenin içine gönderebilmeli. Olayı soyutlayıp, yeniden somutladığımız zaman, topu boş kaleye göndermenin, "dışarıdan okunan gazel kadar kolay" olmadığı anlaşılır.
Bu durumu biraz daha irdelemeye devam edelim: Birey "doğrusal" düşünürse, boş kaleye topu atmak, "kale boş olduğu için" daha kolay. Ancak yaşam ve doğanın kendisi
"doğrusal" olmayan sayısız olayın manzumeleri. İki noktayı birleştirdiğimiz zaman bir doğru parçası elde ederiz. Bu iki nokta, yaşamın iki deneyimi ise ve olası diğer olay ve olguları bu iki deneyimi birleştiren doğru parçasının üzerinde ararsak, "doğrusal düşünceyi" betimlemiş oluruz. Kalenin boş olması birinci deneyim. Topu alıp kolayca boş kaleye atmak ikinci deneyim. Birleştir bu ikisini, futbolcunun boş kaleye topu gönderebilmesi de bu doğru üzerinde olmalı. Açıklama ne kadar basit...
Ancak, yukarıdaki soyutlama örneğine baktığımız zaman, olayın bambaşka bir çehresi ile karşılaşmış oluyoruz. Burada, futbolcunun sezgisel yeteneği ile artistik yeteneği birleşerek, örneğin bacağını yere paralel yatırarak ayağının üstü ile tatlı bir şekilde topa vurursa, son kuvvet bileşkesinin yönü, yani topun izleyeceği yolun kale direkleri arasına varacağını söylersek, becerinin ve durumun zenaat kısmının öne çıktığını ve topu gole çevirmenin zoru başarmakla özdeş olduğu görülecektir.
Prof. Dr. Beno Kuryel
Spor ve Matematik
Futbolun matematikle ilişkisi proje ödevi
